Igrexa de Santa María de Piñeira

Actualmente consérvase parte románica na ábsida e a nave, pero a fachada foi remodelada na súa totalidade cun curioso balcón no que se abren dúas portas. A cuberta é de madeira a dúas augas pero curiosamente a nave non supera a altura da ábsida. Os muros, sen dúbida, foron rebaixados probablemente ao reformar a fachada. Si é orixinal a porta sur con columnas apoiadas en basas, onde as súas características nos confirman o seu pasado monasterial ao posuír unha altura maior do normal en orixe, debida indudablemente ás necesidades litúrxicas dun mosteiro.

Os capiteis con decoración vexetal finamente labrada son claramente románicos. Sobre eles, vemos unha imposta igualmente decorada á dereita con motivos vexetais e con motivos xeométricos á esquerda. O tímpano presenta unha inscrición e medida desproporcionada. Cunhas mochetas hoxe mutiladas pola reforma posterior con decoración de dentes de serra.

Desaparecido o mosteiro e reservada a función da porta como simple entrada dos fieis, rebaixouse a súa altura e gravouse a actual invocación mariana de “AVE MARIA SEN PECADO CONCIBIDA” encabezada polas siglas JHS. No tímpano, en torno ao arco que o perfila, aparece a inscrición “Tota pulcra é mea, amica et macula non est in che” (Toda fermosa es, amiga miña, e mancha non hai en ti).

A arquivolta posúe unha rica decoración, albergando a interior unhas bólas e a exterior un fino sogueado e follas.

A ábsida semicircular móstranos unhas elegantes e amplas formas, dividida en tres tramos por esveltas columnas con labrados capiteis vexetais precedidos por un tramo recto, e con tres amplas ventás con arco de medio punto que repiten a decoración vexetal nos capiteis das columnas sobre as que descansa a arquivolta. Está percorrida na súa totalidade por unha imposta de billetes no exterior e no seu interior alberga de novo bólas ou rosáceas que sen dúbida aluden á advocación á nosa Señora. No interior, a ábsida cóbrese con bóveda de canón no tramo recto e de cascarón na súa parte curva. Algúns autores atrasan a cronoloxía desta igrexa até principios do século XIII. Estamos claramente ante un románico maduro pero afastado de convencionalismos. As súas formas son esveltas e elegantes e as solucións técnicas adecuadas ás necesidades do templo.

No interior, no lado norte, alberga un curioso baldaquino no que se representa unha escena da Anunciación, sostense cunhas curiosas columnas que nos remiten á Sancristía de Oseira, con belos arcos conopiais. O Espírito Santo aparece en forma de pomba. Entre o Anxo e María, un floreiro de dúas asas do que emerxen tres flores colocadas simetricamente.

Na súa outra cara aparecen santos que ocupan os extremos. O da esquerda sostén un libro na man esquerda e leva na outra unha espada alzada no alto, con barba e melena rizadas. A espada, instrumento do seu martirio, e o libro das epístolas, remítenos a San Paulo.

O da dereita é Santiago coa vestimenta de peregrino con chapeu e abundante cabeleira, rizada como a barba. Apoia a man dereita o bordón e na esquerda sostén un libro, da que colga unha especie de rosario. Policromado con cores suaves probablemente non é a súa pintura orixinal, dado que en todo o interior observamos diferentes policromías superpostas.

No exterior, os canzorros decóranse con formas vexetais ou formas xeométricas e conserva no seu lado sur varios reloxos solares debuxados nos perpiaños.

As esveltas pero, á súa vez, rotundas formas en Piñeira achégannos a un mestre románico maduro. Os motivos decorativos que presenta atópanse dispersos en diferentes templos da comarca de Ribeira Sacra. As fontes e influencias das que bebe son, sen dúbida, diversas.